- Hanehalklarının Nihai Tüketim Harcamaları,
- Devletin Nihai Tüketim Harcamaları,
- Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu,
- Stok Değişimi,
- Mal ve Hizmet İhracatı,
- (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatıdır.
I. Dönem : 10 Haziran
II. Dönem : 10 Eylül
III. Dönem : 10 Aralık
IV. Dönem : 31 Mart
[ Yurt içinde üretilen tüketim mallarından yapılan satışların değeri (temel fiyatlarla)
+ İthal edilen tüketim malları (CIF) ]
+ Ulaştırma ve ticaret marjı
- İhraç edilen tüketim malları (FOB)
+ Vergiler
= Nihai tüketim değeri (alıcı fiyatlarıyla) elde edilmektedir.
Devletin nihai tüketim harcamalarının hesaplanmasında idari kayıtlardan yararlanılmaktadır. Gayri safi sabit sermaye oluşumunun hesaplanmasında özel sektör yatırımları için mal akımı yöntemi, kamu sektörü için idari kayıtlar ve dönemlik anketlerden elde edilen bilgiler kullanılmaktadır. Mal ihracatı ve ithalatının hesaplanmasında dış ticaret istatistiklerinden yararlanılmaktadır. Hizmet ihracatı ve ithalatının hesaplanmasında ise T.C. Merkez Bankası tarafından derlenen ödemeler dengesi istatistikleri esas alınmaktadır.
I. Dönem (Ocak-Şubat-Mart)
II. Dönem (Nisan-Mayıs-Haziran)
III. Dönem (Temmuz-Ağustos-Eylül)
IV. Dönem (Ekim-Kasım-Aralık)
- Özel Nihai Tüketim Harcamaları,
I. Dönem : 30 Haziran
üretim ve ithalat vergileri,
(eksi) sübvansiyonlar,
sabit sermaye tüketimi,
işgücü ödemeleri
işletme artığıdır.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (üretim yöntemine göre), bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir. Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) cari ve sabit fiyatlarla hesaplanır. Sabit fiyatlar için baz yılı 1998’dir. GSYH tahmini için üretim, harcama ve gelir olmak üzere üç yöntem vardır. Türkiye'de GSYH hesaplamalarında üretim yöntemi esas alınmaktadır.
Gayri Safi Milli Hasıla, Gayri safi yurtiçi hasıla'ya dış alem net faktör gelirleri değerinin eklenmesiyle elde edilir.
Kişi Başına Gayri Safi Milli Hasıla, cari fiyatlarla tahmin edilen Gayri safi milli hasılanın yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başına gayri safi milli hasılaya ulaşılmaktadır.
Temel fiyat, üreticiler tarafından, satın alan kişiden çıktı olarak üretilen bir mal ya da hizmet birimi karşılığında alınan fiyattan, söz konusu birim için üretiminin ya da satışının bir sonucu olarak ödenmesi gereken herhangi bir verginin (ürünler üzerindeki vergiler) çıkarılması ile bulunan miktara, söz konusu birim ile ilgili olarak üretiminin ya da satışının sonucunda alınan herhangi bir sübvansiyonun (ürünler üzerindeki sübvansiyonlar) eklenmesi yoluyla elde edilen miktardır. Bu miktara üretici tarafından ayrıca faturalandırılan herhangi bir nakil ücreti dahil değildir. Bu miktar, üretici tarafından aynı fatura üzerinde ücretlendirilen herhangi bir ulaştırma marjını, fatura üzerinde ayrı bir madde olarak yer almaları durumunda dahi içerir.
Alıcı fiyatları, satın alma esnasında, alıcı fiyatı, satın alan kişi tarafından ürünler için gerçekte ödenen fiyattır ve ürünler üzerinde uygulanan vergilerden sübvansiyonların çıkartılması ile elde edilen miktarı içerir (ancak ürünler üzerinde uygulanan KDV gibi çıkarılabilir vergileri kapsamaz); satın alan kişi tarafından gerekli zaman ve yerde teslim alma işlemi için ayrıca ödenen herhangi bir ulaştırma maliyeti; standart fiyatlar ya da ücretlerden yapılan büyük ya da tavan alımlarda yapılan herhangi bir indirim için yapılan kesintiler sonrasında bu kapsama dahildir; kredi anlaşmaları altında eklenen faiz ya da hizmet ücretleri bu kapsamın dışındadır; satın alma işlemlerinin yapıldığı zamanda belirtilen süre içinde ödeme yapılmamasının bir sonucu olarak ödenmesi gereken herhangi bir ekstra ücret bu kapsam dışındadır.
Üretici fiyatları, çıktı olarak üretilmiş mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktar eksi alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergi olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.
GSYH zımni fiyat deflatörü, cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla değerinin sabit GSYH değerine bölünmesiyle elde edilir. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki değişmeleri gösteren kapsamlı bir fiyat indeksidir. Gayri safi yurtiçi hasıla kapsamına giren tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışı ifade etmektedir.
Sınıflama olarak Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayınlanan "Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması, NACE Rev. 2” kullanılmaktadır.
Gayri safi milli ve yurtiçi hasıla hesaplamalarında kapsanan iktisadi faaliyetler aşağıda verilmiştir.
· Tarım, ormancılık ve balıkçılık
· Madencilik ve taşocakçılığı
· İmalat sanayi
· Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı
· Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri
· İnşaat
· Toptan ve perakende ticaret
· Ulaştırma ve depolama
· Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri
· Bilgi ve iletişim
· Finans ve sigorta faaliyetleri
· Gayrimenkul faaliyetleri
· Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler
· İdari ve destek hizmet faaliyetleri
· Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik
· Eğitim
· İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri
· Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor
· Diğer hizmet faaliyetleri · Hanehalklarının işverenler olarak faaliyetleri Uluslararası yönerge, Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayınlanan 1995 Avrupa Hesaplar Sistemi’dir (ESA-95).
Kapsanan işlemler, ekonomik birimler arasında mal ve hizmet akışını parasal olarak ifade eder.
Coğrafi kapsam, Üçer aylık dönemler itibariyle üretim yöntemine göre GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.
Üretim yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla ve gayri safi milli hasıla değerleri cari ve 1998 sabit fiyatlarıyla hesaplanmıştır.
Hesaplamalar 1998 yılından itibaren dönemsel olarak yapılmıştır. Üçer aylık dönemler itibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla tahmin dönemlerinde;
- I. Dönemde Ocak-Şubat-Mart ayları kapsanmaktadır
- II. Dönemde Nisan-Mayıs-Haziran ayları kapsanmaktadır
- III. Dönemde Temmuz-Ağustos-Eylül ayları kapsanmaktadır
- IV. Dönemde Ekim-Kasım-Aralık ayları kapsanmaktadır
Dönemsel hesaplamalar aşağıdaki yayın takvimine uygun olarak yayınlanmaktadır.
- I. Dönem, 10 Haziran
- II. Dönem, 10 Eylül
- III. Dönem, 10 Aralık
- IV. Dönem, 31 Mart
GSYH
Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.
Kullanılan Yöntem
Mevcut durumda, TÜİK Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) mevsimsel düzeltmesini İspanya Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve aynı zamanda Eurostat tarafından önerilen ARIMA modeline dayalı TRAMO-SEATS yöntemini kullanarak gerçekleştirmektedir. Bu yöntemin uygulanması için TSW (TRAMO-SEATS for Windows) yazılımı kullanılmaktadır.
Mevsimsel Düzeltme Süreci
GSYH serisi hem mevsimsellik hem de takvim etkisi içermektedir. GSYH’nın mevsimsel düzeltme süreci, her yılın sonunda bir sonraki yılın model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı yıl boyunca sabit tutulmaktadır. Yıl sonunda ise bir önceki yıla benzer şekilde gelecek yılın ekonometrik model spesifikasyonları belirlenmektedir. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.
Toplam GSYH ve harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla alt kalemlerinden 18’inde hem mevsimsel hem takvim etkisi bulunurken 16’sında yalnızca mevsimsel etki bulunmaktadır.
Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH, dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir.
GSYH’nın harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsimsel düzeltildikten sonra mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış toplamları elde etmek için toplulaştırılmaktadır. Dolaylı yaklaşımın; alt bileşenlerin toplam büyümeye katkılarını kolaylıkla hesaplayabilme ve toplamsallık ilişkisini sağlama avantajları vardır
Revizyon Politikası
Mevsimsel düzeltme prosedürü, seriye yeni gözlemler eklendiğinde mevsimsel bileşenin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl hariç son üç yıllık veriye uygulanmaktadır.
Yayımlama
Arındırılmış veri 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.
ü Arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırıldığında “takvim etkisinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Takvim etkisinden arındırılmış veriler, bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.
ü Arındırılmamış veriden, mevsimsel etkilerden kaynaklanan hareketler arındırıldığında “mevsim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.
ü Arındırılmamış veri, hem mevsim hem de takvim ve tatil etkilerinden arındırıldığında “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.
GSYH mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız
İktisadi faaliyet kollarına göre gayri safi yurtiçi hasıla ve gayri safi milli hasıla tahminlerinde Türkiye İstatistik Kurumu dışındaki kurum ve kuruluşlardan veri derlenmiştir. Bu amaçla ilgili soru kâğıtları, birinci dönem için cari yılın Mayıs ayında, ikinci dönem için cari yılın Temmuz ayında, üçüncü dönem için cari yılın Eylül-Ekim aylarında ve dördüncü dönem için sonraki yılın Ocak-Şubat aylarında ilgili kurum ve kuruluşlara posta yolu ile gönderilmiştir. Daha sonra bu formlar esas alınarak faaliyetlere ilişkin hesaplamalar gerçekleştirilmiştir.
İktisadi faaliyet kollarına göre gayri safi yurtiçi hasıla tahminlerinde kurumun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel verilerden ve diğer kurumlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır. TÜİK dışında veri derlenen kurum ve kuruluşların bazıları aşağıda sıralanmıştır, T.C. Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, DSİ, TEİAŞ, PTT Genel Müdürlüğü, BOTAŞ, T.C. Devlet Demir Yolları, Türk Telekom, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, THY, özel havayolları, belediyeler, bankalar, menkul değer şirketleri, aracı kuruluşlar, sigorta şirketleri, kâr amacı olmayan kuruluşlar, vb.İktisadi faaliyet kollarına göre gayri safi yurtiçi hasıla tahminlerine ilişkin yayınlanan veriler geçici verilerdir.
Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasıla istatistikleri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından derlenmektedir.
Tahminler için çeşitli yazılım ve veri tabanları kullanılmaktadır.
MEVSİMSEL DÜZELTMEMevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.
Toplam GDP ve harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla alt kalemlerinden 18’inde hem mevsimsel hem takvim etkisi bulunurken 16’sında yalnızca mevsimsel etki bulunmaktadır.
ü Arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırıldığında“takvim etkisinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Takvim etkisinden arındırılmış veriler, bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.
Avrupa Hesaplar Sistemi, 2010 (ESA-2010) uyumlaştırmak için metodolojik revizyon en az iki dönem önce ilan edilecektir.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (üretim yöntemine göre), bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) cari ve sabit fiyatlarla hesaplanır. Sabit fiyatlar için baz yılı 1987’dir. GSYH tahmini için üretim, harcama ve gelir olmak üzere üç yöntem vardır. Türkiye'de GSYH hesaplamalarında üretim yöntemi esas alınmaktadır.
Gayri Safi Milli Hasıla, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'ya Dış Alem Net Faktör Gelirleri değerinin eklenmesiyle elde edilir.
Kişi Başına Gayri Safi Milli Hasıla cari fiyatlarla tahmin edilen Gayri Safi Milli Hasılanın yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle Kişi Başına Gayri Safi Milli Hasılaya ulaşılmaktadır.
Üretici fiyatları, çıktı olarak üretilmiş mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktar -eksi - alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergi olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.
GSYH zımni fiyat deflatörü, cari fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla değerinin sabit GSYH değerine bölünmesiyle elde edilir. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki değişmeleri gösteren kapsamlı bir fiyat indeksidir. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla kapsamına giren tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışı ifade etmektedir.
Sınıflama olarak Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi tarafından hazırlanan ve tüm dünyada kullanılması önerilen ekonomik faaliyetlerin sınıflaması “Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması, ISIC” kullanılmıştır.
Gayri safi milli hasıla ve gayri safi yurtiçi hasıla hesaplamalarında kapsanan iktisadi faaliyetler aşağıda verilmiştir.
· Tarım
· Çiftçilik ve hayvancılık
· Ormancılık
· Balıkçılık
· Sanayi
· Elektrik, gaz, su
· İnşaat sanayi
· Ticaret
· Otel lokanta hizmetleri
· Ulaştırma ve haberleşme
· Mali kuruluşlar
· Konut sahipliği
· Serbest meslek ve hizmetleri
Uluslararası yönerge, Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi’dir (SNA-68).
Üretim yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla ve gayrisafi milli hasıla değerleri cari ve 1987 yılı sabit fiyatlarıyla hesaplanmıştır.
İktisadi faaliyet kollarına göre gayrisafi yurtiçi hasıla tahminlerinde kurumun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel verilerden ve diğer kurumlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır. TÜİK dışında veri derlenen kurum ve kuruluşların bazıları aşağıda sıralanmıştır, T.C. Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, DSİ, TEİAŞ, PTT Genel Müdürlüğü, BOTAŞ, T.C. Devlet Demir Yolları, Türk Telekom, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, THY, özel havayolları, belediyeler, bankalar, menkul değer şirketleri, aracı kuruluşlar, sigorta şirketleri, kâr amacı olmayan kuruluşlar, vb.
Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasıla istatistikleri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından derlenmektedir. Tahminler için çeşitli yazılım ve veri tabanları kullanılmaktadır.
Revizyon ulusal hesaplarda normal bir süreçtir. Revizyonun iki türü vardır. Birincisi (sistematik) düzenli yapılan revizyon, ikincisi metodolojik revizyondur. Düzenli revizyon önceki çeyrek ile ilgili, metodolojik revizyon uluslararası standartlara ilgilidir.
Cari ve sabit fiyatlarla 1987 bazlı GSYH serisi, 2007 yılına kadar yayınlanmıştır.