..::Türkiye İstatistik Kurumu Web sayfalarına Hoş Geldiniz::..

Harcama Yöntemi İle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (1998 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Tanım: Harcama yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH), bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik olarak tüm nihai mal ve hizmetlere yapılan toplam harcamalar ile net ihracattan oluşmaktadır. Harcamalar yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla tahminleri dönemler itibariyle cari ve 1998 yılı fiyatlarıyla harcama kalemlerine göre hesaplanmakta ve sonuçları haber bülteni şeklinde yayımlanmaktadır.
Sınıflamalar:Amaca Yönelik Kişisel Tüketim Sınıflaması (AYKTS)
Uluslararası ve bölgesel yönerge:Dönemler itibariyle gayri safi yurtiçi hasıla hesapları Avrupa Hesaplar Sistemi’ne göre tahmin edilmektedir.

Verinin kapsamı

Kapsanan işlemler:Gayri safi yurtiçi hasıla harcama bileşenleri;

- Hanehalklarının Nihai Tüketim Harcamaları,

- Devletin Nihai Tüketim Harcamaları,

- Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu,

- Stok Değişimi,

- Mal ve Hizmet İhracatı,

- (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatıdır.

Coğrafi Kapsam:Üçer aylık dönemler itibariyle harcama yöntemine göre GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Değer hesaplama:Harcama yöntemiyle GSYH değerleri cari ve 1998 yılı sabit fiyatlarıyla hesaplanmaktadır.
Dönem:Dönemsel hesaplamalar aşağıdaki yayın takvimine uygun olarak yayınlanmaktadır.

I. Dönem : 10 Haziran

II. Dönem : 10 Eylül

III. Dönem : 10 Aralık

IV. Dönem : 31 Mart

Metod:Hanehalklarının nihai tüketim harcamalarının hesaplanmasında "Mal Akımı Yöntemi" kullanılmaktadır. Bu yönteme göre;

[ Yurt içinde üretilen tüketim mallarından yapılan satışların değeri (temel fiyatlarla)

+ İthal edilen tüketim malları (CIF) ]

+ Ulaştırma ve ticaret marjı

- İhraç edilen tüketim malları (FOB)

+ Vergiler

= Nihai tüketim değeri (alıcı fiyatlarıyla) elde edilmektedir.

Devletin nihai tüketim harcamalarının hesaplanmasında idari kayıtlardan yararlanılmaktadır. Gayri safi sabit sermaye oluşumunun hesaplanmasında özel sektör yatırımları için mal akımı yöntemi, kamu sektörü için idari kayıtlar ve dönemlik anketlerden elde edilenbilgiler kullanılmaktadır. Mal ihracatı ve ithalatının hesaplanmasında dış ticaret istatistiklerinden yararlanılmaktadır. Hizmet ihracatı ve ithalatının hesaplanmasında ise T.C. Merkez Bankası tarafından derlenen ödemeler dengesi istatistikleri esas alınmaktadır.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Gayri safi yurtiçi hasıla tahminlerinde Kurumumuzun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel veriler ile idari kayıtlardan yararlanılmaktadır.
T.C. Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, KİT’ler, Bağımsız Kuruluşlar, Döner Sermayeli Kuruluşlardan alınan veriler, ilgili sektörlerdebilgikaynağı olarak kullanılmaktadır.
İktisadi faaliyet kollarına göre GSYH tahmin verileri geçici verilerdir.

Derleme uygulamaları

Kapsanan dönem:Dönemlik GSYH tahminleri aşağıdaki ayları kapsamaktadır.

I. Dönem (Ocak-Şubat-Mart)

II. Dönem (Nisan-Mayıs-Haziran)

III. Dönem (Temmuz-Ağustos-Eylül)

IV. Dönem (Ekim-Kasım-Aralık)

Veriişleme:GSYH istatistikleri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından işlenmektedir.

Revizyonlar

Bu haber bülteni kapsamında üretilen istatistikler için 2016 yılı içerisinde gerçekleştirilecek revizyonlara ilişkin bilgi formuna aşağıdaki linkten ulaşılabilir.

http://www.tuik.gov.tr/indir/revizyon/2016_RBF_TR_UHDB_YHG_GSYH.pdf

Diger konular

Harcama Yöntemi İle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (1987 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Tanım: Harcama yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH), bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik olarak tüm nihai mal ve hizmetlere yapılan toplam harcamalar ile net ihracattan oluşmaktadır. Harcama yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla tahminleri dönemler itibariyle cari ve 1987 yılı fiyatlarıyla harcama kalemlerine göre hesaplanmış ve sonuçları haber bülteni şeklinde yayımlanmıştır.
Sınıflamalar:Geniş Ekonomik Sınıflandırma (GES)
Uluslararası ve bölgesel yönerge:Dönemler itibariyle gayri safi yurtiçi hasıla hesapları Birleşmiş Milletler Milli Muhasebe Sistemi’ne göre tahmin edilmiştir.

Verinin kapsamı

· Kapsanan işlemler:Gayri safi yurtiçi hasıla harcama bileşenleri;

- Özel Nihai Tüketim Harcamaları,

- Devletin Nihai Tüketim Harcamaları,

- Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu,

- Stok Değişimi,

- Mal ve Hizmet İhracatı,

- (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatıdır.

Coğrafi Kapsam:Üçer aylık dönemler itibariyle harcama yöntemine göre GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Değer hesaplama:Harcama yöntemiyle GSYH değerleri cari ve 1987 yılı sabit fiyatlarıyla hesaplanmıştır.

Dönem:Dönemsel hesaplamalar aşağıdaki yayın takvimine uygun olarak yayınlanmıştır.

I. Dönem : 30 Haziran

II. Dönem : 10 Eylül

III. Dönem : 10 Aralık

IV. Dönem : 31 Mart

Metod:GSYH tahminlerinde Kurumumuzun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel veriler ile Kurum dışı kuruluşların idari kayıtlarından yararlanılmıştır.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Veri derlenen kurum ve kuruluşlar aşağıda verilmiştir:

T.C. Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Genel ve Katma Bütçeli Kuruluşlar, KİT’ler, BİT'ler, İl Özel İdareleri, Bağımsız Bütçeli Kuruluşlar, Döner Sermayeli Kuruluşlar.

Derleme uygulamaları

Kapsanan dönem:Dönemlik GSYH tahminleri aşağıdaki ayları kapsamaktadır.

I. Dönem (Ocak-Şubat-Mart)

II. Dönem (Nisan-Mayıs-Haziran)

III. Dönem (Temmuz-Ağustos-Eylül)

IV. Dönem (Ekim-Kasım-Aralık)

Veriişleme:1987 bazlı GSYH serisi Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından işlenmiştir.

Diger konular

Cari ve sabit fiyatlarla 1987 bazlı GSYH serisi, 1 Nisan 1993 tarihinde yayınlanmıştır.

GELİR YÖNTEMİNE GÖRE GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (1987 BAZLI)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Tanım: Gelir yöntemiyle GSYH, ülkedeki tüm üretici birimler için katma değeri oluşturan maliyet bileşenlerinin toplanmasıdır. Tahminler, dönemler itibariyle cari (1987 bazlı) fiyatlarla hesaplamakta ve sonuçları haber bülteni şeklinde yayımlanmaktadır.
Üretim ve İthalat Vergileri: Üretici birimlerin üretim faaliyetleriyle ilgili olarak devlete yaptıkları zorunlu ve karşılıksız ödemelerdir. Bunlar ulusal hesaplar sisteminde, ürün üzerindeki vergiler ve üretim üzerindeki diğer vergiler şeklinde sınıflandırılmaktadır.
(Eksi)Sübvansiyonlar:İzlenen ekonomik ve sosyal politikalar gereğince devlet tarafından ülkede yerleşik kamu ve özel üretici birimlere yapılan karşılıksız cari transferlerdir.
Sabit Sermaye Tüketimi: Üreticilerin sahip olduğu ve üretim sürecinde kullanılan sabit sermayenin cari değerinde, fiziki yıpranma sonucu meydana gelen azalma olarak tanımlanmaktadır. Normal koşullarda üretim sürecinde kullanım sonucu oluşan yıpranma dikkate alınmakta, istisnai olarak kaza, afetler vb. nedenlerle sabit sermayede meydana gelen yıpranma ve azalmalar hariç tutulmaktadır.
İşgücü Ödemeleri:Müteşebbis tarafından, çalışanlara, yaptıkları iş karşılığında bir hesap döneminde ödenebilir olan nakdi ve ayni değerlerin toplam tutarıdır.
İşletme Artığı: Katma değerden net dolaylı vergiler, sabit sermaye tüketimi ve işgücü ödemelerinin düşülmesiyle bulunan artık değerdir.

Sınıflamalar: ISIC.Rev.2 kullanılmaktadır.
Uluslararası ve bölgesel yönerge: Dönemler itibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla hesapları Avrupa Hesaplar Sistemi’ne göre tahmin edilmektedir.

Verinin kapsamı

Kapsanan işlemler:

Gelir yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasılanın bileşenleri;

üretim ve ithalat vergileri,

(eksi) sübvansiyonlar,

sabit sermaye tüketimi,

işgücü ödemeleri

işletme artığıdır.

Coğrafi Kapsam: Üçer aylık dönemler itibariyle gelir yöntemine göre GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Değer hesaplama: Gelir yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla değerleri cari fiyatlarla (1987=100) hesaplanmaktadır.
Dönem:Yılda bir defa üçer aylık dönemler itibariyle yayımlanmaktadır.
Metod: Gayri safi yurtiçi hasıla tahminlerinde kurumumuzun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel veriler ile kurum dışı kuruluşlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Kurum içerisinden ilgili birimlerden alınan veriler: Üretim Hesaplarının alt sektör verileri, Kısa Dönemli İş İstatistikleri, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, Fiyat Endeksleri.
İdari kayıtlardan alınan veriler: Maliye Bakanlığı, Sayıştay Raporları,SGKve vb. ile işyeri faaliyet raporlarıdır.

Derleme uygulamaları

Kapsanan dönem:
Hesaplamaların yayımlanma tarihi: 30 Haziran

Veriişleme: Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasıla istatistikleri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından işlenmektedir.

Diger konular

Revizyon: 1998 bazlı Gelir yöntemiyle GSYH serisi ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

Üretim Yöntemi ile Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (1998 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla(üretim yöntemine göre), bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir. Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) cari ve sabit fiyatlarla hesaplanır. Sabit fiyatlar için baz yılı 1998’dir. GSYH tahmini için üretim, harcama ve gelir olmak üzere üç yöntem vardır. Türkiye'de GSYH hesaplamalarında üretim yöntemi esas alınmaktadır.

Gayri Safi Milli Hasıla,Gayri safi yurtiçi hasıla'ya dış alem net faktör gelirleri değerinin eklenmesiyle elde edilir.

Kişi Başına Gayri Safi Milli Hasıla, cari fiyatlarla tahmin edilen Gayri safi milli hasılanın yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başına gayri safi milli hasılaya ulaşılmaktadır.

Temel fiyat,üreticiler tarafından, satın alan kişiden çıktı olarak üretilen bir mal ya da hizmet birimi karşılığında alınan fiyattan, söz konusu birim için üretiminin ya da satışının bir sonucu olarak ödenmesi gereken herhangi bir verginin (ürünler üzerindeki vergiler) çıkarılması ile bulunan miktara, söz konusu birim ile ilgili olarak üretiminin ya da satışının sonucunda alınan herhangi bir sübvansiyonun (ürünler üzerindeki sübvansiyonlar) eklenmesi yoluyla elde edilen miktardır. Bu miktara üretici tarafından ayrıca faturalandırılan herhangi bir nakil ücreti dahil değildir. Bu miktar, üretici tarafından aynı fatura üzerinde ücretlendirilen herhangi bir ulaştırma marjını, fatura üzerinde ayrı bir madde olarak yer almaları durumunda dahi içerir.

Alıcı fiyatları,satın alma esnasında, alıcı fiyatı, satın alan kişi tarafından ürünler için gerçekte ödenen fiyattır ve ürünler üzerinde uygulanan vergilerden sübvansiyonların çıkartılması ile elde edilen miktarı içerir (ancak ürünler üzerinde uygulanan KDV gibi çıkarılabilir vergileri kapsamaz); satın alan kişi tarafından gerekli zaman ve yerde teslim alma işlemi için ayrıca ödenen herhangi bir ulaştırma maliyeti; standartfiyatlar ya da ücretlerden yapılan büyük ya da tavan alımlarda yapılan herhangi bir indirim için yapılan kesintiler sonrasında bu kapsama dahildir; kredi anlaşmaları altında eklenen faiz ya da hizmet ücretleribu kapsamın dışındadır; satın alma işlemlerinin yapıldığı zamanda belirtilen süre içinde ödeme yapılmamasının bir sonucu olarak ödenmesi gereken herhangi bir ekstra ücret bu kapsam dışındadır.

Üretici fiyatları,çıktı olarak üretilmiş mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktar eksi alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergi olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.

GSYH zımni fiyat deflatörü, cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla değerinin sabit GSYH değerine bölünmesiyle elde edilir. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki değişmeleri gösteren kapsamlı bir fiyat indeksidir. Gayri safi yurtiçi hasıla kapsamına giren tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışı ifade etmektedir.

Sınıflamaolarak Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayınlanan "Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması, NACE Rev. 2” kullanılmaktadır.

Gayri safi milli ve yurtiçi hasıla hesaplamalarında kapsanan iktisadi faaliyetler aşağıda verilmiştir.

· Tarım, ormancılık ve balıkçılık

· Madencilik ve taşocakçılığı

· İmalat sanayi

· Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı

· Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri

· İnşaat

· Toptan ve perakende ticaret

· Ulaştırma ve depolama

· Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri

· Bilgi ve iletişim

· Finans ve sigorta faaliyetleri

· Gayrimenkul faaliyetleri

· Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler

· İdari ve destek hizmet faaliyetleri

· Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik

· Eğitim

· İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri

· Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor

·  Diğer hizmet faaliyetleri

·  Hanehalklarının işverenler olarak faaliyetleri

Uluslararası yönerge,Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayınlanan 1995 Avrupa Hesaplar Sistemi’dir (ESA-95).

Verinin kapsamı

Kapsanan işlemler,ekonomik birimler arasında mal ve hizmet akışını parasal olarak ifade eder.

Coğrafi kapsam,Üçer aylık dönemler itibariyle üretim yöntemine göre GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Üretim yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla ve gayri safi milli hasıla değerleri cari ve 1998 sabit fiyatlarıyla hesaplanmıştır.

Hesaplamalar 1998 yılından itibaren dönemsel olarak yapılmıştır. Üçer aylık dönemler itibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla tahmin dönemlerinde;

- I. Dönemde Ocak-Şubat-Mart ayları kapsanmaktadır

- II. Dönemde Nisan-Mayıs-Haziran ayları kapsanmaktadır

- III. Dönemde Temmuz-Ağustos-Eylül ayları kapsanmaktadır

- IV. Dönemde Ekim-Kasım-Aralık ayları kapsanmaktadır

Dönemsel hesaplamalar aşağıdaki yayın takvimine uygun olarak yayınlanmaktadır.

- I. Dönem, 10 Haziran

- II. Dönem, 10 Eylül

- III. Dönem, 10 Aralık

- IV. Dönem, 31 Mart

GSYH

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem

Mevcut durumda, TÜİK Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) mevsimsel düzeltmesini İspanya Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve aynı zamanda Eurostat tarafından önerilen ARIMA modeline dayalı TRAMO-SEATS yöntemini kullanarak gerçekleştirmektedir. Bu yöntemin uygulanması için TSW (TRAMO-SEATS for Windows) yazılımı kullanılmaktadır.

Mevsimsel Düzeltme Süreci

GSYH serisi hem mevsimsellik hem de takvim etkisi içermektedir. GSYH’nın mevsimsel düzeltme süreci, her yılın sonunda bir sonraki yılın model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı yıl boyunca sabit tutulmaktadır. Yıl sonunda ise bir önceki yıla benzer şekilde gelecek yılın ekonometrik model spesifikasyonları belirlenmektedir. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.

Toplam GSYH ve harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla alt kalemlerinden 18’inde hem mevsimsel hem takvim etkisi bulunurken 16’sında yalnızca mevsimsel etki bulunmaktadır.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH, dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir.

GSYH’nın harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsimsel düzeltildikten sonra mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış toplamları elde etmek için toplulaştırılmaktadır. Dolaylı yaklaşımın; alt bileşenlerin toplam büyümeye katkılarını kolaylıkla hesaplayabilme ve toplamsallık ilişkisini sağlama avantajları vardır

Revizyon Politikası

Mevsimsel düzeltme prosedürü, seriye yeni gözlemler eklendiğinde mevsimsel bileşenin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl hariç son üç yıllık veriye uygulanmaktadır.

Yayımlama

Arındırılmış veri 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.

-Arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırıldığında “takvim etkisinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Takvim etkisinden arındırılmış veriler, bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

-Arındırılmamış veriden, mevsimsel etkilerden kaynaklanan hareketler arındırıldığında “mevsim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

-Arındırılmamış veri, hem mevsim hem de takvim ve tatil etkilerinden arındırıldığında “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

GSYH mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

İktisadi faaliyet kollarına göre gayri safi yurtiçi hasıla ve gayri safi milli hasıla tahminlerinde Türkiye İstatistik Kurumu dışındaki kurum ve kuruluşlardan veri derlenmiştir. Bu amaçla ilgili soru kâğıtları, birinci dönem için cari yılın Mayıs ayında, ikinci dönem için cari yılın Temmuz ayında, üçüncü dönem için cari yılın Eylül-Ekim aylarında ve dördüncü dönem için sonraki yılın Ocak-Şubat aylarında ilgili kurum ve kuruluşlara posta yolu ile gönderilmiştir. Daha sonra bu formlar esas alınarak faaliyetlere ilişkin hesaplamalar gerçekleştirilmiştir.

İktisadi faaliyet kollarına göre gayri safi yurtiçi hasıla tahminlerinde kurumun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel verilerden ve diğer kurumlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır. TÜİK dışında veri derlenen kurum ve kuruluşların bazıları aşağıda sıralanmıştır, T.C. Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, DSİ, TEİAŞ, PTT Genel Müdürlüğü, BOTAŞ, T.C. Devlet Demir Yolları, Türk Telekom, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, THY, özel havayolları, belediyeler, bankalar, menkul değer şirketleri, aracı kuruluşlar, sigorta şirketleri, kâr amacı olmayan kuruluşlar, vb.

İktisadi faaliyet kollarına göre gayri safi yurtiçi hasıla tahminlerine ilişkin yayınlanan veriler geçici verilerdir.

Derleme uygulamaları

Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasıla istatistikleri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından derlenmektedir.

Tahminler için çeşitli yazılım ve veri tabanları kullanılmaktadır.

Revizyonlar

Diger konular

MEVSİMSEL DÜZELTME

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem

Mevsimsel Düzeltme Süreci

Toplam GDP ve harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla alt kalemlerinden 18’inde hem mevsimsel hem takvim etkisi bulunurken 16’sında yalnızca mevsimsel etki bulunmaktadır.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH, dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir.

Revizyon Politikası

Yayımlama

Arındırılmış veri 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.

ü Arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırıldığında“takvim etkisinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Takvim etkisinden arındırılmış veriler, bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

ü Arındırılmamış veriden, mevsimsel etkilerden kaynaklanan hareketler arındırıldığında “mevsim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

ü Arındırılmamış veri, hem mevsim hem de takvim ve tatil etkilerinden arındırıldığında “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

Dipnotlar

Avrupa Hesaplar Sistemi, 2010 (ESA-2010) uyumlaştırmak için metodolojik revizyon en az iki dönem önce ilan edilecektir.

Üretim Yöntemi ile Gayri Safi Milli ve Yurtiçi Hasıla (1987 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla(üretim yöntemine göre), bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) cari ve sabit fiyatlarla hesaplanır. Sabit fiyatlar için baz yılı 1987’dir. GSYH tahmini için üretim, harcama ve gelir olmak üzere üç yöntem vardır. Türkiye'de GSYH hesaplamalarında üretim yöntemi esas alınmaktadır.

Gayri Safi Milli Hasıla,Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'ya Dış Alem Net Faktör Gelirleri değerinin eklenmesiyle elde edilir.

Kişi Başına Gayri Safi Milli Hasıla cari fiyatlarla tahmin edilen Gayri Safi Milli Hasılanın yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle Kişi Başına Gayri Safi Milli Hasılaya ulaşılmaktadır.

Üretici fiyatları,çıktı olarak üretilmiş mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktar -eksi - alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergi olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.

GSYH zımni fiyat deflatörü, cari fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla değerinin sabit GSYH değerine bölünmesiyle elde edilir. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki değişmeleri gösteren kapsamlı bir fiyat indeksidir. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla kapsamına giren tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışı ifade etmektedir.

Sınıflamaolarak Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi tarafından hazırlanan ve tüm dünyada kullanılması önerilen ekonomik faaliyetlerin sınıflaması “Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması, ISIC” kullanılmıştır.

Gayri safi milli hasıla ve gayri safi yurtiçi hasıla hesaplamalarında kapsanan iktisadi faaliyetler aşağıda verilmiştir.

· Tarım

· Çiftçilik ve hayvancılık

· Ormancılık

· Balıkçılık

· Sanayi

· Madencilik ve taşocakçılığı

· İmalat sanayi

· Elektrik, gaz, su

· İnşaat sanayi

· Ticaret

· Toptan ve perakende ticaret

· Otel lokanta hizmetleri

· Ulaştırma ve haberleşme

· Mali kuruluşlar

· Konut sahipliği

· Serbest meslek ve hizmetleri

Uluslararası yönerge,Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi’dir (SNA-68).

Verinin kapsamı

Kapsanan işlemler,ekonomik birimler arasında mal ve hizmet akışını parasal olarak ifade eder.

Coğrafi kapsam,Üçer aylık dönemler itibariyle üretim yöntemine göre GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Üretim yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla ve gayrisafi milli hasıla değerleri cari ve 1987 yılı sabit fiyatlarıyla hesaplanmıştır.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

İktisadi faaliyet kollarına göre gayrisafi yurtiçi hasıla tahminlerinde kurumun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel verilerden ve diğer kurumlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır. TÜİK dışında veri derlenen kurum ve kuruluşların bazıları aşağıda sıralanmıştır, T.C. Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, DSİ, TEİAŞ, PTT Genel Müdürlüğü, BOTAŞ, T.C. Devlet Demir Yolları, Türk Telekom, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, THY, özel havayolları, belediyeler, bankalar, menkul değer şirketleri, aracı kuruluşlar, sigorta şirketleri, kâr amacı olmayan kuruluşlar, vb.

Derleme uygulamaları

Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasıla istatistikleri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından derlenmektedir. Tahminler için çeşitli yazılım ve veri tabanları kullanılmaktadır.

Diger konular

Revizyon ulusal hesaplarda normal bir süreçtir. Revizyonun iki türü vardır. Birincisi (sistematik) düzenli yapılan revizyon, ikincisi metodolojik revizyondur. Düzenli revizyon önceki çeyrek ile ilgili, metodolojik revizyon uluslararası standartlara ilgilidir.

Dipnotlar

Cari ve sabit fiyatlarla 1987 bazlı GSYH serisi, 2007 yılına kadar yayınlanmıştır.

Dönemsel Hesaplar

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Ulusal Hesaplar Sistemi’nde tahmin edilen temel büyüklüklerin en önemlisi ve odak noktası Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’dır (GSYH). GSYH, bir ülkedeki belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerden dolayı oluşan katma değere ilişkin standart bir ölçüdür. GSYH üç yöntemle hesaplanmaktadır:

Üretim yöntemi
Harcama yöntemi
Gelir yöntemi

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, üretim yöntemiyle, bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, ekonomik faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir.

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, harcama yöntemiyle, bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik harcamalar ile ihracat, ithalat farkından oluşur. Bu yöntemin ana bileşenleri, hane halklarının nihai tüketimi, devletin nihai tüketimi, sabit sermaye yatırımları ve net mal ve hizmet ihracatıdır.

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, gelir yöntemiyle, ekonomideki üretici birimlerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri, işletme karı ve devletin elde ettiği çeşitli vergi gelirlerinden oluşur. Her faaliyet kolunda mal ve hizmet üretim sürecinde yer alan üretici birimlerin üretim faktörlerine ödedikleri değerlerin toplamıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nda GSYH hesaplamaları üretim, harcama ve gelir yöntemlerinin her üçü de kullanılarak yapılmaktadır. GSYH tahminlerinde kullanılan temel yöntem (hesabın ilk yapıldığı, daha sonra diğer hesapların buna göre dengelendiği), üretim yöntemidir. GSYH, cari fiyatlarla ve Laspeyres zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanmaktadır.

Cari fiyatlarla GSYH, hesaplama döneminde piyasada geçerli olan fiyatlarla yapılan hesaplamadır.

Zincirlenmiş hacim endeksleriyle GSYH, üretimdeki değişimin daha sağlıklı ölçülebilmesi için enflasyon etkisinin arındırılmasıyla yapılan hesaplamadır.

GSYH değişim oranı, GSYH’nin yüzde olarak artış oranıdır. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan değerlerin birbirine oranı gerçek büyüme hızını vermektedir.

Kişi başına GSYH, cari fiyatlarla tahmin edilen gayrisafi yurtiçi hasıla büyüklüğünün yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ortalama Amerikan Doları kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılaya ulaşılmaktadır.

Hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kâr amacı olmayan kuruluşların nihai tüketim harcamaları, mal ve hizmetlere ilişkin hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların yapmış olduğu harcamaları içermektedir.

Devletin nihai tüketim harcamaları, devletin hizmetlerini yerine getirebilmek için istihdam ettiği personeline ödenen maaş-ücretler, ayni ve sosyal yardımlar ile bu hizmeti üretmek için diğer sektörlerden satın aldığı mal ve hizmetlere ilişkin harcamalardan oluşmaktadır.

Gayrisafi sabit sermaye oluşumu, bir üreticinin sabit aktifleriyle elde edişleri, eksi elden çıkarışları ve kurumsal birimin üretim faaliyetleriyle gerçekleşen üretilmeyen aktif değerine belirli ilavelerin toplam değeriyle ölçülür. Gayrisafi sabit sermaye oluşumunun en büyük kısmını maddi sabit aktifler oluşturmaktadır. Bu aktifler, makine-teçhizat ve inşaat olmak üzere iki alt grupta incelenmektedir. Sabit aktifler, bir yıldan fazla bir süre için üretim işleminde kullanılmaktadır.

Mal ve hizmetlerin ihracatı ve ithalatı, ülke sakinlerinin mal ve hizmetlerle ilgili olarak dış alemle yaptıkları işlemleri kapsamaktadır. Mal ve hizmet ihracatı, ülkedeki toplam nihai talebin bir parçasını oluştururken, mal ve hizmet ithalatı toplam mal ve hizmet arzına dahil edilmektedir. Harcamalar yoluyla GSYH hesaplanırken, yurtiçi üretimden kaynaklanmayan, ithal edilen mal ve hizmetler, toplam nihai kullanımlardan düşülmektedir.

İşgücü ödemeleri, muhasebe dönemi boyunca, girişim tarafından çalışanın yaptığı iş karşılığında, ayni ve nakdi olarak ödenen toplam karşılıklar olarak tanımlanmaktadır. Nakdi ya da ayni olarak ödenen maaş-ücretler ile işverenler tarafından çalışanlar adına ödenen sosyal güvenlik katkılarından oluşmaktadır.
Sabit sermaye tüketimi, muhasebe dönemi boyunca fiziksel yıpranma, normal kullanım dışı olma veya normal kaza zararı sonucu olarak bir üretici tarafından sahip olunan veya kullanılan sabit aktif stoklarının cari değerlerindeki düşme olarak tanımlanabilir.

Üretim ve ithalat üzerindeki vergiler, mal ve hizmetler üreticiler tarafından üretildiğinde, teslim edildiğinde, satıldığında ya da transfer edildiğinde onlar üzerinden ödenen ürün ve hizmetler üzerindeki vergiler ile mallar sınırları geçip ekonomik bölgeye girdiğinde veya hizmetler yerleşik olmayan birimler tarafından yerleşik birimlere teslim edildiğinde ödenecek olan ithalat üzerindeki vergileri ve resimleri içerir.

Sübvansiyonlar, yerleşik olmayan devlet birimlerini de içeren devlet birimlerinin girişimcilere, onların ürettikleri, sattıkları veya ithal ettikleri mal veya hizmetlerin değerlerine veya üretim faaliyetlerinin düzeylerine veya miktarlarına göre yaptıkları karşılıksız cari ödemelerdir.

İşletme artığı, net katma değerden, çalışanlara yapılan ödemeler ve üretim üzerindeki vergilerin çıkarılması ve sübvansiyonların eklenmesiyle elde edilir. Katma değer içinde sermayenin payını ifade etmektedir.

Hesaplamalarda kullanılan fiyatlar aşağıda açıklanmaktadır.

Temel fiyat, bir birim mal ya da hizmet üretimi ve satışı sonucunda üreticilerin eline geçen bedel olup, bu bedelden satıcı tarafından ödenmesi gereken vergilerin çıkarılması ve sübvansiyonların eklenmesiyle elde edilen değerdir. Bu fiyata üretici tarafından ayrıca faturalandırılan herhangi bir ulaştırma bedeli hariçtir.

Üretici fiyatı, üretilen mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktardan alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergiler düşülerek ulaşılan değer olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.

Alıcı fiyatı, satın alan tarafından ürünler için gerçekte ödenen fiyattır ve ürün üzerindeki vergilerden sübvansiyonların çıkartılması ile elde edilir. Ancak, ürünler üzerinde uygulanan KDV gibi çıkarılabilir vergileri kapsamaz. Satın alan tarafından gerekli zaman ve yerde teslim alma işlemi için ayrıca ödenen herhangi bir ulaştırma maliyeti hariçtir.

Uluslararası Standart

Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA-2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’dir (ESA-2010). Bu iki sistem birbiriyle aynıdır, fakat tabloların sunumu açısından bazı farklılıklar mevcuttur.

Sınıflamalar

Üretim, harcama ve gelir yöntemiyle tahminlerde sonuçlar, Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’nin (ESA) önerdiği düzeyde verilmektedir.

Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (Statistical classification of economic activities in the European Community, NACE Rev. 2) üretim yönteminde esas alınmaktadır.

Üretim yöntemiyle tahminlerde kullanılan sınıflama;

NACE Rev.2 İktisadi faaliyet kolları

Tarım, ormancılık ve balıkçılık
Madencilik ve taş ocakçılığı
İmalat sanayi
Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı
Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri
İnşaat
Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı
Ulaştırma ve depolama
Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri
Bilgi ve iletişim
Finans ve sigorta faaliyetleri
Gayrimenkul faaliyetleri
Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler
İdari ve destek hizmet faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik
Eğitim
İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri
Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor
Diğer hizmet faaliyetleri
Hanehalklarının işveren olarak faaliyetleri.

Yayımlama düzeyi

NACE Rev. 2 (A10)	Faaliyetin tanımı
A	Tarım, ormancılık ve balıkçılık
B, C, D, E	Madencilik ve taş ocakçılığı,imalat ve diğer sanayiler
F	İnşaat
G, H, I	Toptan ve perakende ticaret, ulaştırma ve depolama, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri
J	Bilgi ve iletişim
K	Finans ve sigorta faaliyetleri
L	Gayrimenkul faaliyetleri
M, N	Mesleki, bilimsel ve teknik, idari ve destek hizmet faaliyetleri
O, P,Q	Kamu yönetimi ve savunma, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri
R, S,T,U	Diğer hizmetler

Harcama yöntemiyle tahminlerde kullanılan sınıflamalar;

Amaca Yönelik Bireysel Tüketim Harcamaları Sınıflaması (COICOP),
Devlet Fonksiyonlarının Sınıflandırılması (COFOG),
Geniş Ekonomik Kategorilere Göre Sınıflama (BEC),
Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Cetveli (GTIP),
Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi (HS),
Hanehalkına Hizmet Eden Kar Amacı Olmayan Kuruluşların Amaca Göre Sınıflaması (COPNI).

Yayımlama düzeyi

Gayrisafi yurtiçi hasıla harcama bileşenleri cari fiyatlarla ve zincirlenmiş hacim endeksi ile hesaplanmaktadır ve aşağıda verilmiştir:

Yerleşik hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kâr amacı olmayan kuruluşların tüketim harcamaları,
Devletin nihai tüketim harcamaları,
Gayrisafi sabit sermaye oluşumu,
Stok değişimi,
Mal ve hizmet ihracatı,
(Eksi) Mal ve hizmet ithalatı

Dayanıklılık türüne göre hanehalkı nihai tüketim harcamaları:

Dayanıklı mallar, tüketiciler tarafından bir defada tüketilmek üzere değil, nispi olarak uzun bir zaman dilimi içinde kullanılmak üzere satın alınan yüksek değerli mallar (buzdolabı, çamaşır, bulaşık makinesi ve saat, antika eşya, müzik aletleri vb.) bu grupta kapsanmaktadır.
Yarı dayanıklı mallar, tüketiciler tarafından alınan giysi, ayakkabı, mutfak eşyası, oyuncak gibi değerleri nispi olarak çok yüksek olmayan mallardır.
Dayanıksız mallar, kullanım süreleri bir yıldan az olan gıda, içki, tütün, ilaç, gazete, kırtasiye malzemesi, temizlik malzemeleri, gibi mallardır.
Hizmetler, hanehalklarının eğitim, sağlık, otel lokanta v.b. harcamalarını kapsar.

Gayrisafi sabit sermaye oluşumu:

İnşaat, konutlar, diğer binalar ve diğer inşaat
Makine ve teçhizat, taşımacılık sistemleri, bilgi ve iletişim teknolojisi, silah sistemleri, v.b.
Diğer aktifler, yazılım geliştirme, veri tabanları, ARGE harcamaları, v.b. diğer yatırım amaçlı aktifler.

Gelir yöntemiyle tahminlerde kullanılan sınıflamalar;

İşgücü ödemelerinde ve sabit sermaye tüketiminde Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistikî Sınıflaması (NACE Rev.2), vergi ve sübvansiyonlarda ise Arz-Kullanım Tablolarında kullanılan ESA 2010 sınıflaması kullanılmaktadır.

Verinin kapsamı

GSYH tahmininde kapsanan işlemler, Türkiye’de faaliyet gösteren ekonomik birimler arasındaki mal ve hizmet akışının parasal ifadesidir.

Coğrafi kapsam

GSYH tahminlerinde coğrafi kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Çeyreklik GSYH tahmini cari fiyatlara ve zincirlenmiş hacim endekslerine göre yapılmaktadır.

Cari fiyatlarla hesaplamalarda; gerçek değişimlerle birlikte fiyat hareketleri de kapsanmaktadır. Yalnızca gerçek değişimlerin izlenebilmesi için fiyat değişikliklerinden gelen etkinin giderilmesi gerekmektedir. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle elde edilen GSYH, bu etkiyi yok ederek; belli bir dönemde yer alan gerçek değişmeleri ölçmektedir.

Fiyat değişimlerinin etkisinden arındırılıp yalnızca gerçek değişimin ölçülmesi için ise; fiyat yapısının güncel olması gerekmektedir. Ardışık iki yıl hesaplamalarında sabit bir yıldaki fiyatın kullanılmasının yerine önceki yılın fiyatları kullanılarak zincirlenmiş hacim endekslerine ulaşıldığında; fiyat değişimlerinden arındırma işlemi daha sağlıklı olmaktadır. Buna karşın zincirleme yöntemler kullanıldığında toplamsal olmama sorunu ortaya çıkmaktadır.

Zincirlenmiş hacim endekslerini hesaplayabilmek için üç temel zincirleme yöntemi bulunmaktadır. Bunlar; önceki yıl ortalaması ile zincirleme (annual overlap), önceki yılın son çeyrekliği ile zincirleme (one quarter overlap) ve önceki yılın aynı çeyrekliği ile zincirlemedir (over the year). Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan GSYH tahmininde önceki yılın yıl ortalaması ile zincirleme yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem kullanıldığında yıllık hesaplar ile daha tutarlı sonuçlar elde edilmektedir.

Gayrisafi yurtiçi hâsıla tahminleri çeyreklik ve yıllık olarak, cari fiyatlarla ve zincirlenmiş hacim endeksleriyle yapılmaktadır. Üçer aylık dönemler itibariyle tahminler; Ocak-Şubat-Mart için I. Çeyrek, Nisan-Mayıs-Haziran için II. Çeyrek, Temmuz-Ağustos-Eylül için III. Çeyrek ve Ekim-Kasım-Aralık için IV. Çeyrek olarak yapılmaktadır.

GSYH çeyreklik hesaplamaları yayımlama takvimi şöyledir;

I. Çeyrek, 10 Haziran
II. Çeyrek, 10 Eylül
III. Çeyrek, 10 Aralık
IV. Çeyrek, 31 Mart.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Ulusal hesaplar sistemini oluşturan büyüklükler; farklı kaynaklardan derlenen verilerin değerlendirilmesi ve kullanımı ile hesaplanmaktadır. Bu verilerin bir bölümü Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından alandan derlenmekte, diğer bölümleri kurum ve kuruluşların idari kayıtlarından elde edilmektedir.

İdari kayıtların alındığı kurumların bazıları şunlardır;

Girişimlere ilişkin; Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) ve Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) sağlanan beyannameler,
Mali sektöre ilişkin; T.C. Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Hazine Müsteşarlığı, vb. kurumlardan sağlanan bilgiler,
Genel devlete ilişkin; Maliye Bakanlığı'ndan sağlanan devlet mali istatistikleri,
Dernekler ve vakıflara ilişkin; İçişleri Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğünden alınan ilgili tablolar,
Nüfus ve Konut Araştırması, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi gibi idari kayıt bilgileridir.

Çeyreklik GSYH tahmininde yapılan revizyon çalışmaları ile birlikte hesaplamalarda kullanılan verilerin önemli bir bölümünü idari kayıtlar oluşturmaya başlamıştır.

Derleme uygulamaları

Türkiye’nin gayrisafi yurtiçi hâsıla istatistikleri TÜİK tarafından derlenmektedir.

Revizyonlar

Ulusal hesaplar sistemi tek bir veri kaynağına bağımlı olmayıp hem idari kayıtların hem de istatistik sisteminde yer alan başlıkların entegre edildiği bir sistem olduğundan sistemin bir unsurunda meydana gelen revizyon tüm sistemi etkilemektedir.
Bu kapsamda, 2020 yılında yayımlanan Dış Ticaret İstatistikleri (Özel Dış Ticaret sisteminden Genel Dış Ticaret sistemine geçiş), Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri (UHTİ) ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerinde (ÖDİ) yapılan revizyonlar nedeniyle, Ulusal Hesaplar sisteminde revizyon yapılmıştır. Revizyona ilişkin metodolojik dokümanlara aşağıdaki linklerden ulaşılabilir.

www.turkstat.gov.tr/indir/metodolojikDokumanlar/donemsel_gsyh_metod_en.pdf

Verinin kapsam ve yönteminde yapılacak önemli değişiklikler yayımlanmadan önce kullanıcılarla "basın duyurusu" ile paylaşılmakta, ayrıca metaveri revize edilmektedir.

Revizyon öncesi GSYH serilerine http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33605 linkinden ("Dönemsel GSYH Haber Bülteni” II. Çeyrek: Nisan-Haziran, 2020 - Tablo 8: Revizyon öncesi GSYH Tabloları) erişim sağlanabilir.

Bu haber bülteni kapsamında üretilen istatistikler için cari yıl içerisinde gerçekleştirilecek revizyonlara ilişkin bilgi formuna aşağıdaki linkten ulaşılabilir.

http://www.tuik.gov.tr/indir/revizyon/2018_RBF_TR_UHD_DHG.pdf

Diger konular

Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılması

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem ve Yazılım

Mevcut durumda, TÜİK Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin mevsimsel düzeltmesini İspanya Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve aynı zamanda Eurostat (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi) tarafından önerilen ARIMA modeline dayalı TRAMO-SEATS yöntemini kullanarak gerçekleştirmektedir. Bu yöntemin uygulanması için Almanya Merkez Bankası ve Eurostat işbirliği ile Belçika Merkez Bankası tarafından Avrupa İstatistik Sistemi yönergeleri doğrultusunda geliştirilmiş olan JDemetra+ 2.2.0 yazılımı kullanılmaktadır.

Mevsimsel Düzeltme Süreci

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin büyük bölümünde mevsim etkisi bulunurken zincirlenmiş hacim endekslerinin bir kısmında takvim etkisi de bulunmaktadır. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın mevsimsel düzeltme süreci, bir önceki yıla ilişkin Yıllık Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve ikinci çeyreğe ait Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasıla sonuçlarının açıklanmasını takiben sonraki dönemlerin model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı dört dönem boyunca sabit tutulmaktadır. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın harcama, üretim ve gelir yöntemine göre alt kalemleri mevsim etkilerinden arındırılırken zincirlenmiş GSYH hacim endekslerinin harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır.

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış Verinin Kalitesinin Değerlendirilmesi

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmanın kalitesi, yıllık model belirleme aşamasında ve her dönem yürütülen arındırma süreçlerinde, standart teşhis istatistikleriyle ölçülmektedir. Seçilmiş bir teşhis seti (önsel mevsimsel testler, otokorelasyon ve mevsimsel otokorelasyon, çarpıklık ve basıklık gibi normallik ölçütleri, spektrum analizleri) ve gelişmiş görsel araçlar kullanılmaktadır.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerde alt kalemlerin toplamı ile ana kalemler eşit olmayabilir. Bu durum, genel göstergeler itibariyle Avrupa Birliği İstatistik Ofisi’nin tavsiyelerine uygundur. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış Gayrisafi Yurtiçi Hasıla dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir. Bu yaklaşımda alt kalemler ile ana kalemler arasında toplamsallık ilişkisi mevcuttur.

“Arındırılmamış” ve “Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış” Veriler Arasında Tutarlılık: Eşleştirme(Benchmarking) ve Dengeleme (Reconciliation)

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerin yıl toplamları ile arındırılmamış/takvim etkisinden arındırılmış verilerin yıl toplamlarının aynı kalması amacıyla Modified Denton yöntemiyle eşleştirme (benchmark) işlemi yapılmaktadır. Eşleştirme işlemi, takvim etkisi olan seriler için takvim etkisinden arındırılmış serilere, olmayanlar için arındırılmamış serilere uygulanmıştır.
Her bir dönem için harcama yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH ile üretim yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH değerleri eşit olmalıdır. Ancak mevsim ve takvim etkilerinden arındırma ve eşleştirme işlemlerinden sonra bu eşitlik bozulabilmektedir. Bu nedenle üretim ve harcama yöntemleri ile elde edilen mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH değerleri arasında oluşan farklılıklar Uluslararası Para Fonu tarafından önerilen iki aşamalı dengeleme (two step reconciliation) yöntemiyle giderilmektedir.

Revizyon Politikası

Mevsimsel düzeltme prosedürü gereği, seriye yeni gözlemler eklendiğinde model parametreleri ve filtrelerin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle arındırılmış veriler zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl ve önceki üç yıllık veriye uygulanmaktadır. Ancak, Cari fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve zincirlenmiş hacim endekslerinin arındırılmamış verileri 1998 yılına kadar revize edilmiştir. Bu nedenle, “Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı Tarafından Üretilen İstatistiki Verilerde Revizyon Yapılmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönerge” kapsamındaki ana revizyon politikası gereği; “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veriler de 1998 yılına kadar revize edilmiştir.

Yayımlama

Arındırılmış veri “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” olmak üzere 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.

[1] http://www.tuik.gov.tr/UstMenu/yonetmelikler/Revizyon_yonerge.pdf

GSYH mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız

Takvim etkileri yöntem dokümanı için tıklayınız

Takvim etkileri regresölerine ulaşmak için tıklayınız

Üretim Yöntemi İle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (2009 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Ulusal Hesaplar Sistemi’nde tahmin edilen temel büyüklüklerin en önemlisi ve odak noktası Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla’dır (GSYH). GSYH, bir ülkedeki belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerden dolayı oluşan katma değere ilişkin standart bir ölçüdür. GSYH üç yöntemle hesaplanmaktadır.

Üretim yöntemi
Harcama yöntemi
Gelir yöntemi

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, üretim yöntemiyle, bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, ekonomik faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, harcama yöntemiyle, bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik harcamalar ile ihracat, ithalat farkından oluşur. Bu yöntemin ana bileşenleri, hane halklarının nihai tüketimi, devletin nihai tüketimi, sabit sermaye yatırımları ve net mal ve hizmet ihracatıdır.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, gelir yöntemiyle, ekonomideki üretici birimlerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri, işletme karı ve devletin elde ettiği çeşitli vergi gelirlerinden oluşur. Her faaliyet kolunda mal ve hizmet üretim sürecinde yer alan üretici birimlerin üretim faktörlerine ödedikleri değerlerin toplamıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nda GSYH hesaplamaları üretim, harcama ve gelir yöntemlerinin her üçü de kullanılarak yapılmaktadır. GSYH tahminlerinde kullanılan temel yöntem (hesabın ilk yapıldığı, daha sonra diğer hesapların buna göre dengelendiği), üretim yöntemidir. GSYH, cari fiyatlarla ve Laspeyres zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanmaktadır.

Cari fiyatlarla GSYH, hesaplama döneminde piyasada geçerli olan fiyatlarla yapılan hesaplamadır.

Zincirlenmiş hacim endeksleriyle GSYH, üretimdeki değişimin daha sağlıklı ölçülebilmesi için enflasyon etkisinin arındırılmasıyla yapılan hesaplamadır.

GSYH değişim oranı, GSYH’nin yüzde olarak artış oranıdır. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan değerlerin birbirine oranı gerçek büyüme hızını vermektedir.

Kişi başına GSYH, cari fiyatlarla tahmin edilen gayrisafi yurtiçi hasıla büyüklüğünün yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ortalama Amerikan Doları kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılaya ulaşılmaktadır.

Hesaplamalarda kullanılan fiyatlar aşağıda açıklanmaktadır.

Temel fiyat, bir birim mal ya da hizmet üretimi ve satışı sonucunda üreticilerin eline geçen bedel olup, bu bedelden satıcı tarafından ödenmesi gereken vergilerin çıkarılması ve sübvansiyonların eklenmesiyle elde edilen değerdir. Bu fiyata üretici tarafından ayrıca faturalandırılan herhangi bir ulaştırma bedeli hariçtir.

Üretici fiyatı, üretilen mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktardan alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergiler düşülerek ulaşılan değer olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.

Alıcı fiyatı, satın alan tarafından ürünler için gerçekte ödenen fiyattır ve ürün üzerindeki vergilerden sübvansiyonların çıkartılması ile elde edilir. Ancak, ürünler üzerinde uygulanan KDV gibi çıkarılabilir vergileri kapsamaz. Satın alan tarafından gerekli zaman ve yerde teslim alma işlemi için ayrıca ödenen herhangi bir ulaştırma maliyeti hariçtir.

Uluslararası standart

Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA-2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’dir (ESA-2010). Bu iki sistem birbiriyle aynıdır, fakat tabloların sunumu açısından bazı farklılıklar mevcuttur.

Sınıflamalar

Üretim, harcama ve gelir yöntemiyle tahminlerde sonuçlar, Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’nin (ESA) önerdiği düzeyde verilmektedir.

Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (Statistical classification of economic activities in the European Community, NACE Rev. 2) üretim yönteminde esas alınmaktadır.

Üretim yöntemiyle tahminlerde kullanılan sınıflama;

NACE Rev.2 İktisadi faaliyet kolları

Tarım, ormancılık ve balıkçılık
Madencilik ve taş ocakçılığı
İmalat sanayi
Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı
Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri
İnşaat
Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı
Ulaştırma ve depolama
Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri
Bilgi ve iletişim
Finans ve sigorta faaliyetleri
Gayrimenkul faaliyetleri
Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler
İdari ve destek hizmet faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik
Eğitim
İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri
Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor
Diğer hizmet faaliyetleri
Hanehalklarının işveren olarak faaliyetleri.

Yayımlama düzeyi

NACE Rev. 2 (A10)	Faaliyetin tanımı
A	Tarım, ormancılık ve balıkçılık
B, C, D, E	Madencilik ve taş ocakçılığı,imalat ve diğer sanayiler
F	İnşaat
G, H, I	Toptan ve perakende ticaret, ulaştırma ve depolama, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri
J	Bilgi ve iletişim
K	Finans ve sigorta faaliyetleri
L	Gayrimenkul faaliyetleri
M, N	Mesleki, bilimsel ve teknik, idari ve destek hizmet faaliyetleri
O, P,Q	Kamu yönetimi ve savunma, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri
R, S,T,U	Diğer hizmetler

Verinin kapsamı

Hesaplama Kuralları

Üretim yöntemine göre çeyreklik GSYH tahmini cari fiyatlarla ve zincirlenmiş hacim endekslerine göre yapılmaktadır.

Cari fiyatlarla hesaplamalarda; gerçek değişimlerle birlikte fiyat hareketleri de kapsanmaktadır. Yalnızca gerçek değişimlerin izlenebilmesi için fiyat değişikliklerinden gelen etkinin giderilmesi gerekmektedir. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle elde edilen GSYH, bu etkiyi yok ederek; belli bir dönemde yer alan gerçek değişmeleri ölçmektedir.

Fiyat değişimlerinin etkisinden arındırılıp yalnızca gerçek değişimin ölçülmesi için ise; fiyat yapısının güncel olması gerekmektedir. Ardışık iki yıl hesaplamalarında sabit bir yıldaki fiyatın kullanılmasının yerine önceki yılın fiyatları kullanılarak zincirlenmiş hacim endekslerine ulaşıldığında; fiyat değişimlerinden arındırma işlemi daha sağlıklı olmaktadır. Buna karşın zincirleme yöntemler kullanıldığında toplamsal olmama sorunu ortaya çıkmaktadır.

Zincirlenmiş hacim endekslerini hesaplayabilmek için üç temel zincirleme yöntemi bulunmaktadır. Bunlar; önceki yıl ortalaması ile zincirleme (annual overlap), önceki yılın son çeyrekliği ile zincirleme (one quarter overlap) ve önceki yılın aynı çeyrekliği ile zincirlemedir (over the year). Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan GSYH tahmininde önceki yılın yıl ortalaması ile zincirleme yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem kullanıldığında yıllık hesaplar ile daha tutarlı sonuçlar elde edilmektedir.

Gayrisafi yurtiçi hâsıla tahminleri çeyreklik ve yıllık olarak, cari fiyatlarla ve zincirlenmiş hacim endeksleriyle yapılmaktadır. Üçer aylık dönemler itibariyle tahminler; Ocak-Şubat-Mart için I. Çeyrek, Nisan-Mayıs-Haziran için II. Çeyrek, Temmuz-Ağustos-Eylül için III. Çeyrek ve Ekim-Kasım-Aralık için IV. Çeyrek olarak yapılmaktadır.

GSYH çeyreklik hesaplamaları yayımlama takvimi şöyledir;

I. Çeyrek, 10 Haziran
II. Çeyrek, 10 Eylül
III. Çeyrek, 10 Aralık
IV. Çeyrek, 31 Mart.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Ulusal hesaplar sistemini oluşturan büyüklükler; farklı kaynaklardan derlenen verilerin değerlendirilmesi ve kullanımı ile hesaplanmaktadır. Bu verilerin bir bölümü Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından alandan derlenmekte, diğer bölümleri kurum ve kuruluşların idari kayıtlarından elde edilmektedir.

İdari kayıtların alındığı kurumların bazıları şunlardır;

Girişimlere ilişkin; Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) ve Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) sağlanan beyannameler,
Mali sektöre ilişkin; T.C. Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Hazine Müsteşarlığı, vb. kurumlardan sağlanan bilgiler,
Genel devlete ilişkin; Maliye Bakanlığı'ndan sağlanan devlet mali istatistikleri,
Dernekler ve vakıflara ilişkin; İçişleri Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğünden alınan ilgili tablolar,
Nüfus ve Konut Araştırması, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi gibi idari kayıt bilgileridir.

Çeyreklik GSYH tahmininde yapılan revizyon çalışmaları ile birlikte hesaplamalarda kullanılan verilerin önemli bir bölümünü idari kayıtlar oluşturmaya başlamıştır.

Derleme uygulamaları

Türkiye’nin gayrisafi yurtiçi hâsıla istatistikleri TÜİK tarafından derlenmektedir.

Revizyonlar

Diger konular

Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılması

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem ve Yazılım

Mevcut durumda, TÜİK Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin mevsimsel düzeltmesini İspanya Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve aynı zamanda Eurostat (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi) tarafından önerilen ARIMA modeline dayalı TRAMO-SEATS yöntemini kullanarak gerçekleştirmektedir. Bu yöntemin uygulanması için Almanya Merkez Bankası ve Eurostat işbirliği ile Belçika Merkez Bankası tarafından Avrupa İstatistik Sistemi yönergeleri doğrultusunda geliştirilmiş olan JDemetra+ 2.2.0 yazılımı kullanılmaktadır.

Mevsimsel Düzeltme Süreci

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin büyük bölümünde mevsim etkisi bulunurken zincirlenmiş hacim endekslerinin bir kısmında takvim etkisi de bulunmaktadır. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın mevsimsel düzeltme süreci, bir önceki yıla ilişkin Yıllık Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve ikinci çeyreğe ait Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasıla sonuçlarının açıklanmasını takiben sonraki dönemlerin model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı dört dönem boyunca sabit tutulmaktadır. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın harcama, üretim ve gelir yöntemine göre alt kalemleri mevsim etkilerinden arındırılırken zincirlenmiş GSYH hacim endekslerinin harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır.

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış Verinin Kalitesinin Değerlendirilmesi

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmanın kalitesi, yıllık model belirleme aşamasında ve her dönem yürütülen arındırma süreçlerinde, standart teşhis istatistikleriyle ölçülmektedir. Seçilmiş bir teşhis seti (önsel mevsimsel testler, otokorelasyon ve mevsimsel otokorelasyon, çarpıklık ve basıklık gibi normallik ölçütleri, spektrum analizleri) ve gelişmiş görsel araçlar kullanılmaktadır.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerde alt kalemlerin toplamı ile ana kalemler eşit olmayabilir. Bu durum, genel göstergeler itibariyle Avrupa Birliği İstatistik Ofisi’nin tavsiyelerine uygundur. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış Gayrisafi Yurtiçi Hasıla dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir. Bu yaklaşımda alt kalemler ile ana kalemler arasında toplamsallık ilişkisi mevcuttur.

“Arındırılmamış” ve “Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış” Veriler Arasında Tutarlılık: Eşleştirme(Benchmarking) ve Dengeleme (Reconciliation)

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerin yıl toplamları ile arındırılmamış/takvim etkisinden arındırılmış verilerin yıl toplamlarının aynı kalması amacıyla Modified Denton yöntemiyle eşleştirme (benchmark) işlemi yapılmaktadır. Eşleştirme işlemi, takvim etkisi olan seriler için takvim etkisinden arındırılmış serilere, olmayanlar için arındırılmamış serilere uygulanmıştır.
Her bir dönem için harcama yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH ile üretim yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH değerleri eşit olmalıdır. Ancak mevsim ve takvim etkilerinden arındırma ve eşleştirme işlemlerinden sonra bu eşitlik bozulabilmektedir. Bu nedenle üretim ve harcama yöntemleri ile elde edilen mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH değerleri arasında oluşan farklılıklar Uluslararası Para Fonu tarafından önerilen iki aşamalı dengeleme (two step reconciliation) yöntemiyle giderilmektedir.

Revizyon Politikası

Mevsimsel düzeltme prosedürü gereği, seriye yeni gözlemler eklendiğinde model parametreleri ve filtrelerin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle arındırılmış veriler zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl ve önceki üç yıllık veriye uygulanmaktadır. Ancak, Cari fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve zincirlenmiş hacim endekslerinin arındırılmamış verileri 1998 yılına kadar revize edilmiştir. Bu nedenle, “Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı Tarafından Üretilen İstatistiki Verilerde Revizyon Yapılmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönerge” kapsamındaki ana revizyon politikası gereği; “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veriler de 1998 yılına kadar revize edilmiştir.

Yayımlama

Arındırılmış veri “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” olmak üzere 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.

[1] http://www.tuik.gov.tr/UstMenu/yonetmelikler/Revizyon_yonerge.pdf

GSYH mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız

Takvim etkileri yöntem dokümanı için tıklayınız

Takvim etkileri regresölerine ulaşmak için tıklayınız

Harcama Yöntemi İle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (2009 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Ulusal Hesaplar Sistemi’nde tahmin edilen temel büyüklüklerin en önemlisi ve odak noktası Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla’dır (GSYH). GSYH, bir ülkedeki belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerden dolayı oluşan katma değere ilişkin standart bir ölçüdür. GSYH üç yöntemle hesaplanmaktadır:

Üretim yöntemi
Harcama yöntemi
Gelir yöntemi

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, üretim yöntemiyle, bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, ekonomik faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, harcama yöntemiyle, bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik harcamalar ile ihracat, ithalat farkından oluşur. Bu yöntemin ana bileşenleri, yerleşik hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların nihai tüketimi, devletin nihai tüketimi, sabit sermaye yatırımları ve net ihracattır.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, gelir yöntemiyle, ekonomideki üretici birimlerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri, işletme kârı ve devletin elde ettiği çeşitli vergi gelirlerinden oluşur. Her faaliyet kolunda mal ve hizmet üretim sürecinde yer alan üretici birimlerin üretim faktörlerine ödedikleri değerlerin toplamıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nda GSYH hesaplamaları üretim, harcama ve gelir yöntemlerinin her üçü de kullanılarak yapılmaktadır. GSYH tahminlerinde kullanılan temel yöntem (hesabın ilk yapıldığı, daha sonra diğer hesapların buna göre dengelendiği), üretim yöntemidir. GSYH, cari fiyatlarla ve Laspeyres zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanmaktadır.

Cari fiyatlarla GSYH, hesaplama döneminde piyasada geçerli olan fiyatlarla yapılan hesaplamadır.

Zincirleme hacim endeksiyle GSYH, üretimdeki değişimin daha sağlıklı ölçülebilmesi için enflasyon etkisinin arındırılmasıyla yapılan hesaplamadır. Hesaplamalar, zincirleme hacim endeksiyle yapılmaktadır.

GSYH değişim oranı, GSYH’nin yüzde olarak artış oranıdır. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan değerlerin birbirine oranı gerçek büyüme hızını vermektedir.

Kişi başına GSYH, cari fiyatlarla tahmin edilen gayrisafi yurtiçi hasıla büyüklüğünün yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ortalama Amerikan Doları kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılaya ulaşılmaktadır.

Hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların nihai tüketim Harcamaları, mal ve hizmetlere ilişkin hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların yapmış olduğu harcamaları içermektedir.

Devletin Nihai Tüketim Harcamaları, devletin hizmetlerini yerine getirebilmek için istihdam ettiği personeline ödenen maaş-ücretler, ayni ve sosyal yardımlar ile bu hizmeti üretmek için diğer sektörlerden satın aldığı mal ve hizmetlere ilişkin harcamalardan oluşmaktadır.

Gayrisafi sabit sermaye oluşumu, bir üreticinin sabit aktifleriyle elde edişleri, eksi elden çıkarışları ve kurumsal birimin üretim faaliyetleriyle gerçekleşen üretilmeyen aktif değerine belirli ilavelerin toplam değeriyle ölçülür. Gayrisafi sabit sermaye oluşumunun en büyük kısmını maddi sabit aktifler oluşturmaktadır. Bu aktifler, makine-teçhizat, inşaat ve diğer yatırımlar olmak üzere üç alt grupta incelenmektedir. Sabit aktifler, bir yıldan fazla bir süre için üretim işleminde kullanılmaktadır.

Mal ve hizmetlerin ihracatı ve ithalatı, ülke sakinlerinin mal ve hizmetlerle ilgili olarak dış alemle yaptıkları işlemleri kapsamaktadır. Mal ve hizmet ihracatı, ülkedeki toplam nihai talebin bir parçasını oluştururken, mal ve hizmet ithalatı toplam mal ve hizmet arzına dahil edilmektedir. Harcamalar yoluyla GSYH hesaplanırken, yurtiçi üretimden kaynaklanmayan, ithal edilen mal ve hizmetler, toplam nihai kullanımlardan düşülmektedir.

Hesaplamalarda kullanılan fiyatlar ise aşağıda açıklanmaktadır.

Temel fiyat, bir birim mal ya da hizmet üretimi ve satışı sonucunda üreticilerin eline geçen bedel olup, bu bedelden satıcı tarafından ödenmesi gereken vergilerin çıkarılması ve sübvansiyonların eklenmesiyle elde edilen değerdir. Bu fiyata üretici tarafından ayrıca faturalandırılan herhangi bir ulaştırma bedeli hariçtir.

Üretici fiyatı, üretilen mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktardan alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergiler düşülerek ulaşılan değer olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.

Alıcı fiyatı, satın alan tarafından ürünler için gerçekte ödenen fiyattır ve ürün üzerindeki vergilerden sübvansiyonların çıkartılması ile elde edilir. Ancak, ürünler üzerinde uygulanan KDV gibi çıkarılabilir vergileri kapsamaz. Satın alan tarafından gerekli zaman ve yerde teslim alma işlemi için ayrıca ödenen herhangi bir ulaştırma maliyeti hariçtir.

Uluslararası Standart

Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA-2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’dir (ESA-2010). Bu iki sistem birbiriyle aynıdır, fakat tabloların sunumu açısından bazı farklılıklar mevcuttur.

Sınıflama

Üretim, harcama ve gelir yöntemiyle tahminlerde sonuçlar, Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’nin (ESA) önerdiği şekilde ifade edilen düzeyde verilmektedir.

Harcama yöntemiyle tahminlerde kullanılan sınıflamalar;

Amaca Yönelik Bireysel Tüketim Harcamaları Sınıflaması (COICOP),
Devlet Fonksiyonlarının Sınıflandırılması (COFOG),
Geniş Ekonomik Kategorilere Göre Sınıflama (BEC),
Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Cetveli (GTIP),
Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi (HS),
Hanehalkına Hizmet Eden Kâr Amacı Olmayan Kuruluşların Amaca Göre Sınıflaması (COPNI).

Yayımlama düzeyi

Gayrisafi yurtiçi hasıla harcama bileşenleri cari fiyatlarla ve zincirleme hacim endeksi ile hesaplanmaktadır ve aşağıda verilmiştir:

Yerleşik hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların tüketim harcamaları,
Devletin nihai tüketim harcamaları,
Gayrisafi sabit sermaye oluşumu,
Stok değişimi,
Mal ve hizmet ihracatı,
(Eksi) Mal ve hizmet ithalatı

Dayanıklılık türüne göre hanehalkı nihai tüketim harcamaları:

Dayanıklı mallar, tüketiciler tarafından bir defada tüketilmek üzere değil, nisbi olarak uzun bir zaman dilimi içinde kullanılmak üzere satın alınan yüksek değerli mallar (buzdolabı, çamaşır, bulaşık makinesi ve saat, antika eşya, müzik aletleri vb.) bu grupta kapsanmaktadır.
Yarı dayanıklı mallar, tüketiciler tarafından alınan giysi, ayakkabı, mutfak eşyası, oyuncak gibi değerleri nisbi olarak çok yüksek olmayan mallardır.
Dayanıksız mallar, kullanım süreleri bir yıldan az olan gıda, içki, tütün, ilaç, gazete, kırtasiye malzemesi, temizlik malzemeleri gibi mallardır.
Hizmetler, hanehalklarının eğitim, sağlık, otel lokanta v.b. harcamalarını kapsar.

Gayrisafi sabit sermaye oluşumu:

İnşaat, konutlar, diğer binalar ve diğer inşaat
Makine ve teçhizat, taşımacılık sistemleri, bilgi ve iletişim teknolojisi, silah sistemleri, v.b.
Diğer aktifler, yazılım geliştirme, veri tabanları, ARGE harcamaları, vb.diğer yatırım amaçlı aktifler.

Verinin kapsamı

Türkiye’de faaliyet gösteren ekonomik birimler arasındaki mal ve hizmet akışının parasal ifadesidir.

Coğrafi kapsam

GSYH tahminlerinde kapsam tüm Türkiye’dir.

Hesaplama Kuralları

Çeyreklik GSYH tahmini cari fiyatlarla ve zincirlenmiş hacim endekslerine göre yapılmaktadır.

Cari fiyatlarla hesaplamalarda; gerçek değişimlerle birlikte fiyat hareketleri de kapsanmaktadır. Yalnızca gerçek değişimlerin izlenebilmesi için fiyat değişikliklerinden gelen etkinin giderilmesi gerekmektedir. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle elde edilen GSYH, bu etkiyi yok ederek; belli bir dönemde yer alan gerçek değişmeleri ölçmektedir.

Fiyat değişimlerinin etkisinden arındırılıp yalnızca gerçek değişimin ölçülmesi için ise; fiyat yapısının güncel olması gerekmektedir. Ardışık iki yıl hesaplamalarında sabit bir yıldaki fiyatın kullanılmasının yerine önceki yılın fiyatları kullanılarak zincirlenmiş hacim endekslerine ulaşıldığında; fiyat değişimlerinden arındırma işlemi daha sağlıklı olmaktadır. Buna karşın zincirleme yöntemler kullanıldığında toplamsal olmama sorunu ortaya çıkmaktadır.

Zincirlenmiş hacim endekslerini hesaplayabilmek için üç temel zincirleme yöntemi bulunmaktadır. Bunlar; önceki yıl ortalaması ile zincirleme (annual overlap), önceki yılın son çeyrekliği ile zincirleme (one quarter overlap) ve önceki yılın aynı çeyrekliği ile zincirlemedir (over the year). Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan GSYH tahmininde önceki yılın yıl ortalaması ile zincirleme yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem kullanıldığında yıllık hesaplar ile daha tutarlı sonuçlar elde edilmektedir.

Gayrisafi yurtiçi hasıla tahminleri çeyreklik ve yıllık olarak, cari fiyatlarla ve zincirlenmiş hacim endeksleriyle yapılmaktadır. Üçer aylık dönemler itibariyle tahminler; Ocak-Şubat-Mart için I. Çeyrek, Nisan-Mayıs-Haziran için II. Çeyrek, Temmuz-Ağustos-Eylül için III. Çeyrek ve Ekim-Kasım-Aralık için IV. Çeyrek olarak yapılmaktadır.

GSYH dönemsel hesaplamaları yayımlama takvimi şöyledir;

I. Dönem, 10 Haziran
II. Dönem, 10 Eylül
III. Dönem, 10 Aralık
IV. Dönem, 31 Mart.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Girişimlere ilişkin; Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) ve Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) sağlanan beyannameler,
Mali sektöre ilişkin; T.C. Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Hazine Müsteşarlığı, vb. kurumlardan sağlanan bilgiler,
Genel devlete ilişkin; Maliye Bakanlığı'ndan sağlanan devlet mali istatistikleri,
Dernekler ve vakıflara ilişkin; İçişleri Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğünden alınan ilgili tablolar,
Nüfus ve Konut Araştırması, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi gibi idari kayıt bilgileridir.

Çeyreklik GSYH tahmininde yapılan revizyon çalışmaları ile birlikte hesaplamalarda kullanılan verilerin önemli bir bölümünü idari kayıtlar oluşturmaya başlamıştır.

Derleme uygulamaları

Türkiye’nin gayrisafi yurtiçi hâsıla istatistikleri TÜİK tarafından derlenmektedir.

Revizyonlar

BUlusal hesaplar sistemi tek bir veri kaynağına bağımlı olmayıp hem idari kayıtların hem de istatistik sisteminde yer alan başlıkların entegre edildiği bir sistem olduğundan sistemin bir unsurunda meydana gelen revizyon tüm sistemi etkilemektedir.
Bu kapsamda, 2020 yılında yayımlanan Dış Ticaret İstatistikleri (Özel Dış Ticaret sisteminden Genel Dış Ticaret sistemine geçiş), Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri (UHTİ) ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerinde (ÖDİ) yapılan revizyonlar nedeniyle, Ulusal Hesaplar sisteminde revizyon yapılmıştır. Revizyona ilişkin metodolojik dokümanlara aşağıdaki linklerden ulaşılabilir.

http://www.tuik.gov.tr/indir/metodolojikDokumanlar/donemsel_gsyh_metod_tr.pdf

Verinin kapsam ve yönteminde yapılacak önemli değişiklikler yayımlanmadan önce kullanıcılarla "basın duyurusu" ile paylaşılmakta, ayrıca metaveri revize edilmektedir.

Revizyon öncesi GSYH serilerine http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33605 linkinden ("Dönemsel GSYH Haber Bülteni” II. Çeyrek: Nisan-Haziran, 2020 - Tablo 8: Revizyon öncesi GSYH Tabloları) erişim sağlanabilir.

Bu haber bülteni kapsamında üretilen istatistikler için cari yıl içerisinde gerçekleştirilecek revizyonlara ilişkin bilgi formuna aşağıdaki linkten ulaşılabilir.

http://www.tuik.gov.tr/indir/revizyon/2018_RBF_TR_UHD_DHG.pdf

Diger konular

Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılması

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem ve Yazılım

Mevcut durumda, TÜİK Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin mevsimsel düzeltmesini İspanya Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve aynı zamanda Eurostat (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi) tarafından önerilen ARIMA modeline dayalı TRAMO-SEATS yöntemini kullanarak gerçekleştirmektedir. Bu yöntemin uygulanması için Almanya Merkez Bankası ve Eurostat işbirliği ile Belçika Merkez Bankası tarafından Avrupa İstatistik Sistemi yönergeleri doğrultusunda geliştirilmiş olan JDemetra+ 2.2.0 yazılımı kullanılmaktadır.

Mevsimsel Düzeltme Süreci

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin büyük bölümünde mevsim etkisi bulunurken zincirlenmiş hacim endekslerinin bir kısmında takvim etkisi de bulunmaktadır. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın mevsimsel düzeltme süreci, bir önceki yıla ilişkin Yıllık Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve ikinci çeyreğe ait Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasıla sonuçlarının açıklanmasını takiben sonraki dönemlerin model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı dört dönem boyunca sabit tutulmaktadır. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın harcama, üretim ve gelir yöntemine göre alt kalemleri mevsim etkilerinden arındırılırken zincirlenmiş GSYH hacim endekslerinin harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır.

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış Verinin Kalitesinin Değerlendirilmesi

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmanın kalitesi, yıllık model belirleme aşamasında ve her dönem yürütülen arındırma süreçlerinde, standart teşhis istatistikleriyle ölçülmektedir. Seçilmiş bir teşhis seti (önsel mevsimsel testler, otokorelasyon ve mevsimsel otokorelasyon, çarpıklık ve basıklık gibi normallik ölçütleri, spektrum analizleri) ve gelişmiş görsel araçlar kullanılmaktadır.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerde alt kalemlerin toplamı ile ana kalemler eşit olmayabilir. Bu durum, genel göstergeler itibariyle Avrupa Birliği İstatistik Ofisi’nin tavsiyelerine uygundur. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış Gayrisafi Yurtiçi Hasıla dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir. Bu yaklaşımda alt kalemler ile ana kalemler arasında toplamsallık ilişkisi mevcuttur.

“Arındırılmamış” ve “Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış” Veriler Arasında Tutarlılık: Eşleştirme(Benchmarking) ve Dengeleme (Reconciliation)

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerin yıl toplamları ile arındırılmamış/takvim etkisinden arındırılmış verilerin yıl toplamlarının aynı kalması amacıyla Modified Denton yöntemiyle eşleştirme (benchmark) işlemi yapılmaktadır. Eşleştirme işlemi, takvim etkisi olan seriler için takvim etkisinden arındırılmış serilere, olmayanlar için arındırılmamış serilere uygulanmıştır.
Her bir dönem için harcama yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH ile üretim yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH değerleri eşit olmalıdır. Ancak mevsim ve takvim etkilerinden arındırma ve eşleştirme işlemlerinden sonra bu eşitlik bozulabilmektedir. Bu nedenle üretim ve harcama yöntemleri ile elde edilen mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH değerleri arasında oluşan farklılıklar Uluslararası Para Fonu tarafından önerilen iki aşamalı dengeleme (two step reconciliation) yöntemiyle giderilmektedir.

Revizyon Politikası

Mevsimsel düzeltme prosedürü gereği, seriye yeni gözlemler eklendiğinde model parametreleri ve filtrelerin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle arındırılmış veriler zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl ve önceki üç yıllık veriye uygulanmaktadır. Ancak, Cari fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve zincirlenmiş hacim endekslerinin arındırılmamış verileri 1998 yılına kadar revize edilmiştir. Bu nedenle, “Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı Tarafından Üretilen İstatistiki Verilerde Revizyon Yapılmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönerge” kapsamındaki ana revizyon politikası gereği; “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veriler de 1998 yılına kadar revize edilmiştir.

Yayımlama

Arındırılmış veri “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” olmak üzere 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.

[1] http://www.tuik.gov.tr/UstMenu/yonetmelikler/Revizyon_yonerge.pdf

GSYH mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız

Takvim etkileri yöntem dokümanı için tıklayınız

Takvim etkileri regresölerine ulaşmak için tıklayınız

Gelir Yöntemi İle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (2009 Bazlı)

Analitik Çerçeve, Kapsam, Tanımlar ve Sınıflamalar

Üretim yöntemi
Harcama yöntemi
Gelir yöntemi

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, üretim yöntemiyle, bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, ekonomik faaliyetleri sonucu yaratmış oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, harcama yöntemiyle, bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik harcamalar ile ihracat, ithalat farkından oluşur. Bu yöntemin ana bileşenleri, hane halklarının nihai tüketimi, devletin nihai tüketimi, sabit sermaye yatırımları ve net mal ve hizmet ihracatıdır.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla, gelir yöntemiyle, ekonomideki üretici birimlerin elde ettiği maaş, ücret gelirleri, işletme karı ve devletin elde ettiği çeşitli vergi gelirlerinden oluşur. Her faaliyet kolunda mal ve hizmet üretim sürecinde yer alan üretici birimlerin üretim faktörlerine ödedikleri değerlerin toplamıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nda GSYH hesaplamaları üretim, harcama ve gelir yöntemlerinin her üçü de kullanılarak yapılmaktadır. GSYH tahminlerinde kullanılan temel yöntem (hesabın ilk yapıldığı, daha sonra diğer hesapların buna göre dengelendiği), üretim yöntemidir. GSYH, cari fiyatlarla ve Laspeyres zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanmaktadır.

Cari fiyatlarla GSYH, hesaplama döneminde piyasada geçerli olan fiyatlarla yapılan hesaplamadır.

Zincirlenmiş hacim endeksleriyle GSYH, üretimdeki değişimin daha sağlıklı ölçülebilmesi için enflasyon etkisinin arındırılmasıyla yapılan hesaplamadır.

GSYH değişim oranı, GSYH’nin yüzde olarak artış oranıdır. Zincirlenmiş hacim endeksleriyle hesaplanan değerlerin birbirine oranı gerçek büyüme hızını vermektedir.

Kişi başına GSYH, cari fiyatlarla tahmin edilen gayrisafi yurtiçi hâsıla büyüklüğünün yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak elde edilir. Hesaplanan bu değerin ortalama Amerikan Doları kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başına gayrisafi yurtiçi hâsılaya ulaşılmaktadır.

İşgücü ödemeleri, muhasebe dönemi boyunca, girişim tarafından çalışanın yaptığı iş karşılığında, ayni ve nakdi olarak ödenen toplam karşılıklar olarak tanımlanmaktadır. Nakdi ya da ayni olarak ödenen maaş-ücretler ile işverenler tarafından çalışanlar adına ödenen sosyal güvenlik katkılarından oluşmaktadır.

Sabit sermaye tüketimi, muhasebe dönemi boyunca fiziksel yıpranma, normal kullanım dışı olma veya normal kaza zararı sonucu olarak bir üretici tarafından sahip olunan veya kullanılan sabit aktif stoklarının cari değerlerindeki düşme olarak tanımlanabilir.

Üretim ve ithalat üzerindeki vergiler, mal ve hizmetler üreticiler tarafından üretildiğinde, teslim edildiğinde, satıldığında ya da transfer edildiğinde onlar üzerinden ödenen ürün ve hizmetler üzerindeki vergiler ile mallar sınırları geçip ekonomik bölgeye girdiğinde veya hizmetler yerleşik olmayan birimler tarafından yerleşik birimlere teslim edildiğinde ödenecek olan ithalat üzerindeki vergileri ve resimleri içerir.

Sübvansiyonlar, yerleşik olmayan devlet birimlerini de içeren devlet birimlerinin girişimcilere, onların ürettikleri, sattıkları veya ithal ettikleri mal veya hizmetlerin değerlerine veya üretim faaliyetlerinin düzeylerine veya miktarlarına göre yaptıkları karşılıksız cari ödemelerdir.

İşletme artığı/karma gelir, net katma değerden, çalışanlara yapılan ödemeler ve üretim üzerindeki vergilerin çıkarılması ve sübvansiyonların eklenmesiyle elde edilir. Katma değer içinde sermayenin payını ifade etmektedir.

Hesaplamalarda kullanılan fiyatlar aşağıda açıklanmaktadır.

Temel fiyat, bir birim mal ya da hizmet üretimi ve satışı sonucunda üreticilerin eline geçen bedel olup, bu bedelden satıcı tarafından ödenmesi gereken vergilerin çıkarılması ve sübvansiyonların eklenmesiyle elde edilen değerdir. Bu fiyata üretici tarafından ayrıca faturalandırılan herhangi bir ulaştırma bedeli hariçtir.

Üretici fiyatı, üretilen mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktardan alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergiler düşülerek ulaşılan değer olarak tanımlanabilir. Üretici tarafından faturalandırılmış her türlü ulaştırma bedelini hariç tutar.

Alıcı fiyatı, satın alan tarafından ürünler için gerçekte ödenen fiyattır ve ürün üzerindeki vergilerden sübvansiyonların çıkartılması ile elde edilir. Ancak, ürünler üzerinde uygulanan KDV gibi çıkarılabilir vergileri kapsamaz. Satın alan tarafından gerekli zaman ve yerde teslim alma işlemi için ayrıca ödenen herhangi bir ulaştırma maliyeti hariçtir.

Uluslararası Standart

Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA-2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’dir (ESA-2010). Bu iki sistem birbiriyle aynıdır, fakat tabloların sunumu açısından bazı farklılıklar mevcuttur.

Sınıflamalar

Gelir yöntemiyle tahminlerde kullanılan sınıflamalar;

İşgücü ödemelerinde ve sabit sermaye tüketiminde Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistikî Sınıflaması (NACE Rev.2), vergi ve sübvansiyonlarda ise Arz-Kullanım Tablolarında kullanılan ESA 2010 sınıflaması kullanılmaktadır.

Verinin kapsamı

Hesaplama Kuralları

Gelir yöntemine göre çeyreklik GSYH tahmini cari fiyatlarla yapılmaktadır.

Üçer aylık dönemler itibariyle tahminler; Ocak-Şubat-Mart için I. Çeyrek, Nisan-Mayıs-Haziran için II. Çeyrek, Temmuz-Ağustos-Eylül için III. Çeyrek ve Ekim-Kasım-Aralık için IV. Çeyrek olarak yapılmaktadır.

GSYH çeyreklik hesaplamaları yayımlama takvimi şöyledir;

I. Çeyrek, 10 Haziran
II. Çeyrek, 10 Eylül
III. Çeyrek, 10 Aralık
IV. Çeyrek, 31 Mart.

Temel Veri Kaynaklarının Niteligi

Girişimlere ilişkin; Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) ve Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) sağlanan beyannameler,
Mali sektöre ilişkin; T.C. Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Hazine Müsteşarlığı, vb. kurumlardan sağlanan bilgiler,
Genel devlete ilişkin; Maliye Bakanlığı'ndan sağlanan devlet mali istatistikleri,
Dernekler ve vakıflara ilişkin; İçişleri Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğünden alınan ilgili tablolar,
Nüfus ve Konut Araştırması, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi gibi idari kayıt bilgileridir.

Çeyreklik GSYH tahmininde yapılan revizyon çalışmaları ile birlikte hesaplamalarda kullanılan verilerin önemli bir bölümünü idari kayıtlar oluşturmaya başlamıştır.

Derleme uygulamaları

Türkiye’nin gayrisafi yurtiçi hâsıla istatistikleri TÜİK tarafından derlenmektedir.

Revizyonlar

Diger konular

Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılması

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem ve Yazılım

Mevcut durumda, TÜİK Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin mevsimsel düzeltmesini İspanya Merkez Bankası tarafından geliştirilen ve aynı zamanda Eurostat (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi) tarafından önerilen ARIMA modeline dayalı TRAMO-SEATS yöntemini kullanarak gerçekleştirmektedir. Bu yöntemin uygulanması için Almanya Merkez Bankası ve Eurostat işbirliği ile Belçika Merkez Bankası tarafından Avrupa İstatistik Sistemi yönergeleri doğrultusunda geliştirilmiş olan JDemetra+ 2.2.0 yazılımı kullanılmaktadır.

Mevsimsel Düzeltme Süreci

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ile zincirlenmiş hacim endekslerinin büyük bölümünde mevsim etkisi bulunurken zincirlenmiş hacim endekslerinin bir kısmında takvim etkisi de bulunmaktadır. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın mevsimsel düzeltme süreci, bir önceki yıla ilişkin Yıllık Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve ikinci çeyreğe ait Dönemsel Gayrisafi Yurtiçi Hasıla sonuçlarının açıklanmasını takiben sonraki dönemlerin model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı dört dönem boyunca sabit tutulmaktadır. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.

Cari Fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın harcama, üretim ve gelir yöntemine göre alt kalemleri mevsim etkilerinden arındırılırken zincirlenmiş GSYH hacim endekslerinin harcama ve üretim yöntemine göre alt kalemleri mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır.

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış Verinin Kalitesinin Değerlendirilmesi

Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmanın kalitesi, yıllık model belirleme aşamasında ve her dönem yürütülen arındırma süreçlerinde, standart teşhis istatistikleriyle ölçülmektedir. Seçilmiş bir teşhis seti (önsel mevsimsel testler, otokorelasyon ve mevsimsel otokorelasyon, çarpıklık ve basıklık gibi normallik ölçütleri, spektrum analizleri) ve gelişmiş görsel araçlar kullanılmaktadır.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerde alt kalemlerin toplamı ile ana kalemler eşit olmayabilir. Bu durum, genel göstergeler itibariyle Avrupa Birliği İstatistik Ofisi’nin tavsiyelerine uygundur. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış Gayrisafi Yurtiçi Hasıla dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir. Bu yaklaşımda alt kalemler ile ana kalemler arasında toplamsallık ilişkisi mevcuttur.

“Arındırılmamış” ve “Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış” Veriler Arasında Tutarlılık: Eşleştirme(Benchmarking) ve Dengeleme (Reconciliation)

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerin yıl toplamları ile arındırılmamış/takvim etkisinden arındırılmış verilerin yıl toplamlarının aynı kalması amacıyla Modified Denton yöntemiyle eşleştirme (benchmark) işlemi yapılmaktadır. Eşleştirme işlemi, takvim etkisi olan seriler için takvim etkisinden arındırılmış serilere, olmayanlar için arındırılmamış serilere uygulanmıştır.
Her bir dönem için harcama yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH ile üretim yöntemi alt kalemlerinin toplulaştırılması ile elde edilen GSYH değerleri eşit olmalıdır. Ancak mevsim ve takvim etkilerinden arındırma ve eşleştirme işlemlerinden sonra bu eşitlik bozulabilmektedir. Bu nedenle üretim ve harcama yöntemleri ile elde edilen mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH değerleri arasında oluşan farklılıklar Uluslararası Para Fonu tarafından önerilen iki aşamalı dengeleme (two step reconciliation) yöntemiyle giderilmektedir.

Revizyon Politikası

Mevsimsel düzeltme prosedürü gereği, seriye yeni gözlemler eklendiğinde model parametreleri ve filtrelerin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle arındırılmış veriler zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl ve önceki üç yıllık veriye uygulanmaktadır. Ancak, Cari fiyatlarla Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve zincirlenmiş hacim endekslerinin arındırılmamış verileri 1998 yılına kadar revize edilmiştir. Bu nedenle, “Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı Tarafından Üretilen İstatistiki Verilerde Revizyon Yapılmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönerge” kapsamındaki ana revizyon politikası gereği; “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veriler de 1998 yılına kadar revize edilmiştir.

Yayımlama

Arındırılmış veri “takvim etkisinden arındırılmış”, “mevsim etkilerinden arındırılmış” ve “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” olmak üzere 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.

[1] http://www.tuik.gov.tr/UstMenu/yonetmelikler/Revizyon_yonerge.pdf

GSYH mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız

Takvim etkileri yöntem dokümanı için tıklayınız

Takvim etkileri regresölerine ulaşmak için tıklayınız